Plakat – prvi deo

/ / Blog, Uncategorized / 11. 05. 2018.

Autor:  Doc. Marina Crnogorac Dimitrijević

Stručna oblast: Grafički dizajn

 

 

 

U ovom radu baviću se plakatom koji je jedan od važnih alata u kulturnoj industriji i komunikaciji. Osvrnuću se na preteče plakata, njegov istorijat, načine na koje se implementirao u svakodnevni život, kao i na to kako je spojio velike umetnike i veliki biznis inkorporirajući umetnost u komercijalno tj. kroz umetnost nalazeći način da proda proizvod.

Ali plakati nisu samo komercijalni već, naprotiv, koriste se u različitim sferama društva i društvenih odnosa, pa ću, s tim u vezi, napraviti i određenu funkcionalnu podelu plakata.

Obradiću neke od najpoznatijih škola čime ću pokazati kako su uticale na druge škole i kakav su uticaj širile a time ćemo imati priliku da vidimo kako su se kretali trendovi u grafičkom dizajnu, konkretnije na plakatu. Predstaviću i moderan savremeni plakat, njegove osobine i karakteristike.

Pored gore navedenih tema baviću se i bitnim osobinama plakata, onima koje plakat mora da poseduje, gledano iz ugla grafičkog dizajna, da bi bio dobar i uspešan tj. svrsishodan, pri tome misleći na uticaj boja, simbola i sl. Tačnije, govoriću o tehničkim stvarima koje se moraju uzeti u obzir pri stvaranju pa i analizi nekog plakata. Analiziraću neke čuvene plakate a navešću i deo velikih, svetski poznatih, likovnih umetika, koji su se oprobali i u ovoj kategoriji umetnosti.

Za sam kraj ću izneti najnovije tendencije u dizajnu plakata i pokušaću da argumentovano predvidim kako će plakat izgledati u bližoj i daljoj budućnosti.

Među mnogim odrednicama savremenog života, komunikacija je jedna od temeljnih potreba, a istovremeno i razlog i uslov zajednickog života građana na ograničenom prostoru. Ovaj fenomen urbanog identiteta, na razne načine, i na svim nivoima međusobne zavisnosti, obeležava istoriju gradova u prošlosti, sadašnjosti, i u sve većoj meri će to činiti i u budućnosti. Sudbina civilizacija leži u formi, obimu i sadržaju poruka koje se prenose, načinu njihove prezentacije i mogućnostima percepcije onih kojima su upućene (1).

Od najjednostavnijih informacija elementarne međusobne komunikacije, do sofisticiranih poruka marketinškog sadržaja, u doslovnom smislu te reči, komunikacija je ugrađena u temelje ljudskog društva. Verbalna komunikacija se vremenom zamenjuje pisanim, likovnim, štampanim, audio i video porukama u najrazličitijim oblicima, a stepen kontinuiteta, obima i primenljivosti istovremeno obeležava i nivo civilizacijskog trenutka.

Gradska scena, shvaćena kao arena, poprište susreta i sukoba različitih interesa, kultura i borbe za preživljavanje i dominaciju, posredstvom globalnih medija i sredstava masovne komunikacije sve više postaje virtuelni teatar.

Političke, ideološke, religiozne i ekonomske poruke, naredbe, uputstva, obaveštenja svih vrsta, kulturna, zabavna i društvena stvarnost, sadržaji lične prirode pa i pojedinačna mišljenja i iskustva, oduvek su bili i ostali sadržaj gradske kulture i jedno od njenih osnovnih obeležja. Po pravilu, u međusobnoj komunikaciji sve više prepoznajemo elemente propagande kao planskog širenja informacija, sa namerom uticanja na osećanja, intelekt, aktivnosti pojedinaca, kao i na formiranje opštih društvenih stavova (2).

Pećinsko slikarstvo

Reč plakat potiče od novolatinske reci „placare” i „placatum”, što označava veliki oglas, objavu ili proglas, istaknutu na zidu ili stubu. Takođe, na engleskom „poster”, „posted up”, znači postavljeno na stub, a na francuskom „affiche” i nemačkom „anschlag” – prilepljivanje, nalepljivanje.

Veruje se da su pećinsko slikarstvo tj. slikanje na stenama prvi poznati primeri umetnosti, ali mnogi smatraju da zapravo te slike predstavljaju metode koje su prve civilizacije koristile u međusobnoj komunikaciji.

Vizuelna komunikacija kombinuje govor, pisani jezik i slike u porukama koje su estetski zadovoljavajuće i koje ostvaruju vezu sa publikom na intelektualnim i emotivnim nivoima i obezbeđuju joj relevantne informacije. (3)

Važno je da pošiljalac i primalac poruke komuniciraju istim vizuelnim jezikom, kako bi poruke i njihov smisao bili u potpunosti preneti.
Samo površno upoznavanje sa kulturnom prošlošću i istorijskim nasleđem proteklih civilizacija lako će nas uveriti da poreklo plakata, u širem smislu, možemo naći još u starom Egiptu, Mesopotamiji, Atini i Rimu.

Rezbarene kamene ploče pomoću kojih su Sumeri izrađivalili piktogramske table

 

Antičke kulture koristile su, na svoj način i uz raspoloživa tehnička i izražajna sredstva, neke vrste oglašavanja i informisanja koje nas podsećaju na današnji plakat.

Sumerske piktogramske table

 

Bitno je reći da se nastankom pisma otvorila mogućnost da mnoge ideje i poruke budu prenešene, što je i osnova pisane i vizuelne komunikacije. Kombinacijom slika i pisanih sistema dolazilo se do željenog cilja a to je vodilo ka daljem razvoju komunikacionih tehnika.

Kineska kaligrafija

 

Drevne kulture, pre svih kineska i japanska, koristile su piktograme kako bi prenele poruke savremenicima i budućim generacijama. Piktogram je simbol koji putem ilustracije predstavlja koncept, objekat, aktivnost, mesto ili događaj. Piktogram je forma pisanja gde se ideje prenose putem crteža.

Egiatsko zidno slikarstvo i Egipatski papirus

 

Rani pisani simboli su bili bazirani na piktogramima, slikama koje podsećaju na ono na šta se odnose, i ideogramima, gde slike predstavljaju ideje na koje se odnose. Oni su baza iz koje su nastali klinasto pismo i hijeroglifi. Veruje se da su se piktogrami pojavili pre ideograma i da su ih drevne kulture širom sveta upotrebljavale već od 9000. godine pre nove ere, a da su se kasnije, oko 5000. godine p.n.e, razvili u logografske pisane sisteme u kojima simbol označava određenu reč ili rečenicu.

Piktogrami se još uvek koriste u nekim nepismenim kulturama Afrike, Okeanije i Amerike, ali i kao jednostavni simboli u većini savremenih kultura (4).

Starogrčki pečat i Detalj sa amfore „geometrijski stil“ – 8. vek p.n.e. Atina

 

Prvi plakati, čiji je cilj bio da se saopšti neka poruka, urezivani su na kamene površine ili slikani na obične zidne površine. Preteče plakata nalaze se u egipatskim papirusima, sumerskim natpisima, rimskim pločicama sa obaveštenjima o gladijatorskim i pozorišnim predstavama…

Rimski tabele urezane u zidu

 

Međutim, nastanak plakata vezuje se za sredinu 15. veka i pojavu štamparija, jer se samo tako mogao dobiti tekst u velikom tiražu koji se postavljao na javna mesta.

Pronalazak litografske tehnike štampanja u 18. veku u Nemačkoj omugućio je razvoj plakata, a nešto više od jednog veka deli nas od prvih plakata u današnjem smislu reči. Možemo reći da su se plakati kakve i danas znamo prvi put pojavili negde oko 1887. godine.

Od samog početka vlast je u štampanom tekstu videla opasnost ravnu otkriću baruta, zbog čega je preuzela pravo isticanja plakata i zavela strog nadzor u toj oblasti. Na primer, u Francuskoj je 1534. godine zaprećeno javnim spaljivanjem u gradu onima koji lepe plakate bez dozvole kao i njihovim jatacima, a u Engleskoj je 1586. godine doneto naređenje da pravo štampe imaju samo univerziteti u Oksfordu i Kembridžu i grad London.

Naravno, državi i crkvi nisu smetale „trgovačke karte” – leci s nazivom preduzeća, adresom i spiskom robe koja se tu prodaje, niti pozorišne objave, već politički plakati s karikaturama preko kojih se širio „opasan smeh”.

Pošto su takve teme tokom 17. i 18. veka u Engleskoj i Francuskoj postale sve češće, vlast je morala da popusti. Godine 1652. plakaterima se pretilo „samo” bičevanjem, dok je 1721. godine dekretom određeno da njihov broj u Parizu ne sme da prelazi četrdeset, i da se po jedan primerak svakog plakata mora dostaviti Kraljevskoj biblioteci (5).

Rađeni na omanjem listu hartije, sa gusto pisanim tekstom uokvirenim bordurom i ilustracijama u drvorezu ili bakrorezu, plakati su ličili jedni na druge. Međutim, posle otkrića nove tehnike štampanja – litografije, za koju su se zainteresovali veliki umetnici, sve se promenilo. Plakat je ujedno postao i poruka i umetničko delo, što mu je dalo veliku moć da „zavodi, podstiče, prodaje, obrazuje, ubeđuje…” (6)

1. Milos Bobić, Urbani spektakl, Grad između arene i scene, CLIO, Beograd 2000, str. 16-17.
2. Ibid, str 8.
3. Rajan Hembri, Kompletan grafički dizajn, (prevod Danijela Ninkovic, Ivana Kontar), Beograd, Don Vas, 2008. str.14.
4. http://www.citrinitas.com/history_of_viscom/ideograms.html
5. Radmaher Helmut, Plakat kao izvor za istoriju, Zbornik istorijskog muzeja Srbije, Beograd 1971. str. 36.